نماز به عنوان فریضه‌ای که آیات و روایات مکرر به آن توصیه کرده‌اند، تنها به جنبه عبادی و معنوی رابطه با خدا و سخن گفتن با او ختم نمی‌شود، بلکه دامنه اثرگذاری آن به اندازه‌ای است که به تصریح آیات وحی، از منکر و فحشا باز می‌دارد و این یعنی مصونیت فرد، خانواده و اجتماع از بزه و ناهنجاری‌هایی که آرامش را از سبک زندگی کسر می‌کند؛ از این رو با حجت الاسلام والمسلمین محمدرضا دیانت، عضو هیأت علمی مرکز تخصصی نماز، کار‌شناس شیعه‌شناسی، فرقه‌شناس و متخصص عرفان های نوظهور درباره موضوع نماز و خانواده گفت و گو کرده ایم که هم اینک پیش روی شماست.
اهتمام به نماز چه دستاوردهایی برای خانواده دارد؟
تمامی آثاری که برای نماز برشمرده می‌شود اعم از علمی، اخلاقی، رفتاری، زیستی بهداشتی، عبادی و... که در روایات و آیات تصریح شده، مربوط به خانواده می‌شود؛ به عنوان مثال وقتی گفته می‌شود نماز نور است، یعنی نورانیت آن می‌تواند هم فرد و هم خانواده را نورانی کند و نورانیت خانواده، جامعه را نیز متاثر می‌کند.
افزون بر این، وقتی می‌گویند نماز سبب کاهش استرس و اضطراب می‌شود، در واقع اعضای خانواده از آثار روحی و روانی نماز برخوردار شده و در سایه آرامش بخشیِ آن آرام می‌شوند. نماز همچنین درمان حرص و طمع و راه دستیابی به روح قدردانی است و سبب می‌شود حق دیگران بویژه والدین را ضایع نکنیم، زیرا بیشتر اختلافها در خانه‌ها در نادیده گرفتن حقوق یکدیگر ریشه دارد. وقتی کسی اهل نماز باشد، سراغ منکرات نمی‌رود؛ از جمله منکرات بدگویی و غیبت، مسخره کردن دیگران و تندخویی است که اختلافهای خانوادگی هم به همین مسایل باز می‌گردد همچون بدگویی از اعضای خانواده یا بدخلقی که نماز درمان همه آنهاست.
از نظر روان شناسیِ تربیت، چگونه و از چه شیوه هایی می‌شود فرزندان را به نماز تشویق کرد؟
- باید ببینیم چه مسایلی بر تربیت فرزند ما تاثیرگذار است؛ روان‌شناسان می‌گویند وراثت، اراده و محیط که البته برخی چیز‌ها را نیز اضافه کرده‌اند و نیز باید دانست میزان تاثیر والدین بر تربیت فرزندان چقدر است؟
یکی از عوامل مؤثر در تربیت فرزند، والدین هستند، زیرا نخستین محیطی که فرزند در آن گام می‌گذارد خانواده است و روان‌شناسان بر این باورند که تا 12 سالگی میزان تاثیرپذیری از خانواده زیاد است، از 12 تا 25 سالگی از محیط بیرون و از 25 تا 40 سالگی از همسر و از 40 سالگی به بعد نقش فرزندان نیز جدی می‌شود.
پدر و مادر از چند روش باید استفاده کنند، باید توجه داشت حرفی که از دل برآید بر دل نشیند از این رو، والدین به عنوان مربی، خود باید اهل نماز باشند تا بر متربی (فرزند) اثر بگذارند.
بنابراین، کسی که می‌خواهد شخصی را به دین دعوت کند خود باید عامل باشد، زیرا در کودکی بچه‌ها نگاه‌شان به رفتار والدین است نه استدلال و سخنانشان.
مسأله بعد استفاده از روش تشویق است؛ آگاه سازی نیز در این میان اثر دارد؛ زیرا گام نخست برای ورود به هر مسیری آگاهی و گام بعد علاقه است، یعنی والدین باید بچه‌ها را با آثار و اهمیت نماز آگاه سازند، انسان بدون آگاهی جذب نمی‌شود. مشکل امروز ما نیز کوتاهی والدین در عدم آشناسازی کودکان با اسرار و آثار نماز است. مرحله بعد سفارش به نماز است، در این باره خداوند در آیه 132 سوره مبارکه طه به پیامبر (ص) می‌فرماید: «خانواده‌ات را به نماز سفارش کن و در این مسیر صبور باش»
همچنین، در آیه 17 سوره مبارکه لقمان، وی به فرزندش سفارش می‌کند که نماز بپا دارد و نیز در آیات 54 و 55 سوره مبارکه مریم، قرآن می‌فرماید: «حضرت اسماعیل (ع) خانواده‌اش را همیشه به نماز سفارش می‌کرد...»
یک راه نیز تشویق است، آن هم نه صرفا مادی، زیرا گاه، بچه‌ها را شرطی می‌کند؛ روش دیگر الگوسازی است؛ یعنی معرفی الگوهای مثبت که روش قرآن با بیان قصه نیز همین است و همان‌طور که در ورزش، هنر و فرهنگ فرزندان الگو می‌گیرند، در نمازخوان کردن آنها نیز الگو نقشی مؤثر دارد.
مسأله بعد نهادینه‌سازی و درونی کردن موضوع نماز است، همچنین، تعامل پدر و مادر با یکدیگر در این باره ضرورت دارد هم نسبت به یکدیگر هم نسبت به فرزندان، زیرا عدم تفاهم و تعامل والدین یکی از معضلات در موضوع نماز و فرزندان است.
مسأله بعد تکریم، احترام و محبت است، تمام سوره‌های قرآن با رحمن و رحیم آغاز می‌شود، ما می‌گوییم گام نخستِ تربیت، محبت کردن است، اگر کسی در دعوت به نماز محبت و تکریم نکند، اگر هم فرزندش نمازخوان شود از سر جبر و ترس است.
آیا راه‌های فضاسازی درباره نماز در محیط خانواده به همین مسایل ختم می‌شوند یا هستند اموری که غیرمستقیم بر نمازخوان شدن کودکان ما تاثیر دارند؟
لقمه حلال مسأله‌ای بسیار مهم در نمازخوان شدن فرزندان ماست، در روایت است که اگر عبادت 10 جزء است، 9 قسم آن کسب رزق حلال است، خداوند در آیه 168 سوره مبارکه بقره می‌فرماید: «لقمه حلال بخورید و از شیاطین تبعیت نکنید.»
خوش خلقی هم در دعوت به نماز ضرورت دارد، چنانکه خداوند در آیه 159 سوره مبارکه آل عمران به پیامبر (ص) می‌فرماید: «اگر خوش خلق نبودی هیچ کس ایمان نمی‌آورد و همه از دورت پراکنده می‌شدند.» مسأله مدیریت رسانه در خانه نیز باید مورد توجه والدین باشد، امروزه بچه‌ها تاثیر جدی از رسانه‌ها اعم از شبکه‌های اجتماعی و اینترنت می‌پذیرند، در حالی که والدین باید آن را مدیریت کنند. برای این مدیریت چند کار لازم است، یکی محرومیت یعنی محروم کردن فرزندان از استفاده برخی رسانه‌ها و اینکه دلسوزی بیجا نکنیم، یعنی برخی جا‌ها باید محدودیت ایجاد کرد و گفت این فیلم مضر است یا این ساعت وقت استراحت است و تحصیل، نه استفاده از رسانه!
برخی مواقع باید مصونیت ایجاد و طوری رفتار کنیم که فرزند ما حتی اگر دریافتی منفی از رسانه داشت، اثر نپذیرد.
و در نهایت بحث دعا و توکل و توسل را جدی بگیریم، زیرا این روشها بسیار مطلوب است و همواره باید دستمان به دعا بلند باشد. حضرت سیدالساجدین (ع) نیز در دعای 25 صحیفه سجادیه از خداوند برای تربیت فرزندانشان طلب کمک می‌کنند.
در کنار لطافت‌های رفتاری که به آنها برای ترویج روح نماز در فضای خانه و خانواده اشاره شد، آیا روشهای قهری نیز کاربرد و تأثیر دارد؟
در کنار لطافت‌های رفتاری اعم از تشویق، خوش خُلقی، تکریم و محبت آفتهایی نیز داریم، مانند تحقیر در برابر تکریم، تنبیه در برابر تشویق؛ البته تنبیه به اندازه نمک غذا لازم است زیرا بچه‌ها تشویق طلب و تنبیه گریز هستند. خلاف اینها می‌شود آسیب، شامل تنبیه و تحقیر. ما می‌گوییم شش مورد «تاء» نباید باشد: توهین، تنبیه، تهدید، تحقیر، تحمیل و تبعیض و در مقابل شش «میم» باید باشد: تو محترمی، تو مهمی، تو مفیدی، تو مطرحی، تو فرزند من هستی، تو می‌فهمی.
حاکمیت نماز بر فضای خانه چه دستاوردی برای سبک زندگی و بیمه شدن آن برابر ناهنجاری‌ها و آسیبهای فردی و اجتماعی دارد؟
اگر خدا در زندگی ما باشد، نور وارد آن می‌شود که این نور رحمت الهی و ورود ملائکه به خانه‌ها و زندگی‌هایمان را به دنبال دارد و گرنه ظلمت، طلاق و زد و خورد، کشمکش و نزاع و کینه و حسادت در زندگی‌هایمان وارد می‌شود.
البته باید نماز توأم با اخلاق اسلامی باشد؛ مهمترین گیر فرزندان به والدین بدخلقی آنهاست.
نماز تدبیر نظم و تنظیم روابط خانوادگی و روحیه شکرگزاری را رواج داده و کبر و غرور را از بین می‌برد، چنانکه حضرت ?زهرا (س) فرمودند: «نماز بخوانید تا کبرتان از بین برود.» اما متأسفانه امروز در خانواده‌ها کبر و غرور فاصله انداخته و به دوری از بندگی خدا منجر شده است.
